Lễ vọng Phục Sinh - Năm C (1/2)

LÒNG TRỐNG VÀ MỘ TRỐNG.
Chú Giải Tin Mừng Lễ Vọng Phục Sinh
(Lc 24,1-12)

Bản Văn và Dịch Sát Nghĩa

Hy Lạp

Việt

1 Τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων ὄρθρου βαθέως ἐπὶ τὸ μνῆμα ἦλθον φέρουσαι ἃ ἡτοίμασαν ἀρώματα.

2 εὗρον δὲ τὸν λίθον ἀποκεκυλισμένον ἀπὸ τοῦ μνημείου,

3 εἰσελθοῦσαι δὲ οὐχ εὗρον τὸ σῶμα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ.

4 καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἀπορεῖσθαι αὐτὰς περὶ τούτου καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο ἐπέστησαν αὐταῖς ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ.

5 ἐμφόβων δὲ γενομένων αὐτῶν καὶ κλινουσῶν τὰ πρόσωπα εἰς τὴν γῆν εἶπαν πρὸς αὐτάς· τί ζητεῖτε τὸν ζῶντα μετὰ τῶν νεκρῶν;

6 οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλ᾽ ἠγέρθη. μνήσθητε ὡς ἐλάλησεν ὑμῖν ἔτι ὢν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ

7 λέγων τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ὅτι δεῖ παραδοθῆναι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων ἁμαρτωλῶν καὶ σταυρωθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστῆναι.

8 καὶ ἐμνήσθησαν τῶν ῥημάτων αὐτοῦ.

9 Καὶ ὑποστρέψασαι ἀπὸ τοῦ μνημείου ἀπήγγειλαν ταῦτα πάντα τοῖς ἕνδεκα καὶ πᾶσιν τοῖς λοιποῖς.

10 ἦσαν δὲ ἡ Μαγδαληνὴ Μαρία καὶ Ἰωάννα καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου καὶ αἱ λοιπαὶ σὺν αὐταῖς. ἔλεγον πρὸς τοὺς ἀποστόλους ταῦτα,

11 καὶ ἐφάνησαν ἐνώπιον αὐτῶν ὡσεὶ λῆρος τὰ ῥήματα ταῦτα, καὶ ἠπίστουν αὐταῖς.

12 Ὁ δὲ Πέτρος ἀναστὰς ἔδραμεν ἐπὶ τὸ μνημεῖον καὶ παρακύψας βλέπει τὰ ὀθόνια μόνα, καὶ ἀπῆλθεν πρὸς ἑαυτὸν θαυμάζων τὸ γεγονός. (Lk. 24:1-12 BGT)

1 Vào sáng sớm tinh sương, ngày thứ nhất trong tuần, họ đi đến ngôi mộ, mang theo dầu thơm mà họ đã chuẩn bị.

2 Họ đã khám phá ra tảng đá đã bị lăn ra khỏi mộ,

3 Khi đi vào trong, họ không tìm thấy thân xác của Chúa Giêsu

4 Khi họ đang phân vân về điều này, thì kìa! Có hai người đàn ông ăn mặc sáng chói đang đứng bên họ.

5 Khi họ đang sợ hãi và sấp mặt xuống đất, thì hai người đàn ông nói cùng họ: “Tại sao chị em lại tìm người sống giữa những người chết?

6 Người không ở đây, nhưng đã sống lại, hãy nhớ lại điều mà Người đã nói với chị em khi Người còn ở Galilê,

7 nói rằng: Con Người phải chịu trao nộp vào tay những người tội lỗi và sẽ chịu đóng đinh, rồi ngày thứ ba sẽ trỗi dậy”

8 Và họ nhớ lại lời của Người.

9 Rồi, sau khi trở về từ ngôi mộ, họ loan báo cho toàn bộ mười một môn đệ và tất cả những người còn lại.

10 Họ là bà Maria Magđalênê, Gioana và Maria mẹ của ông Giacôbê và những người phụ nữ còn lại, cùng với họ, nói đi nói lại những điều này cho các Tông Đồ.

11 Những chuyện này được tỏ lộ trước mặt họ như một câu chuyện vẩn vơ và họ không tin những người phụ nữ.

12 Nhưng sau khi trỗi dậy, ông Phêrô chạy ra mộ và khi nhìn vào, ông thấy chỉ có những băng vải và ông trở về nhà, ngạc nhiên về những điều đã xảy ra.

Bối cảnh: Lc 24,1-12 là phần đầu tiên trong loạt những trình thuật về sự Phục Sinh của Đức Giêsu. Đoạn văn được đặt ngay sau trình thuật về sự kiện an táng Đức Giêsu (Lc 23,50-56). Đoạn này nối kết rõ ràng với đoạn trước đó bằng nhiều yếu tố. Thứ nhất là ngôi mộ. Trình thuật an táng nói đến ngôi mộ, được đục sẵn trong đá, chưa chôn cất ai bao giờ (Lc 24, 53). Trình thuật Phục Sinh nói đến chính ngôi mộ ấy nhưng không còn xác của Chúa. Thứ hai là các nhân vật. Những người phụ nữ đi ra mộ, mang theo dầu thơm đã chuẩn bị sẵn, chính là các bà đã theo Đức Giêsu từ Galilê (Lc 23, 49), “đã nhìn xem ngôi mộ, và xem xác Đức Giêsu được đặt thế nào” (Lc 23, 55). Thứ ba, chi tiết các bà mang theo dầu thơm đã được chuẩn bị trong Lc 24, 1, nối tiếp chi tiết “các bà về nhà, chuẩn bị dầu và thuốc thơm” trong Lc 23, 56. Thứ bốn, yếu tố thời gian cũng nối kết hai trình thuật này lại với nhau. Thời gian các bà “nghỉ Lễ theo Luật truyền” nối tiếp với thời gian “vào sáng sớm tinh sương của ngày thứ nhất trong tuần”. Nghĩa là, vừa hết ngày nghỉ Lễ theo Luật, các bà đã đi ra mộ. Sự kiện các môn đệ không tin lời của những người phụ nữ trong trình thuật này nối kết chặt chẽ với trình thuật về sự hiện ra của Đức Giêsu với hai môn đệ trên đường về Emmaus. Hai môn đệ này đã nhắc lại là những người phụ nữ đã làm cho họ kinh ngạc khi kể về ngôi mộ trống. Họ cũng nhắc lại việc ông Phêrô chạy ra mộ và đã thấy sự việc như các bà nói, nhưng họ không tin vì không thấy Chúa. Đức Giêsu đã trách họ là “các anh chẳng hiểu gì cả” (Lc 24, 25).

Cấu trúc

Sau phần bối cảnh giới thiệu về không gian, thời gian và nhân vật, câu chuyện có cấu trúc đối xứng quy tâm: (A-B-A’). Phần A nói về việc các bà khám phá ra “ngôi mộ trống” đối xứng với phần A’ cho biết việc Tông Đồ Phêrô kiểm chứng “ngôi mộ trống”. Phần trung tâm (B) là cuộc gặp gỡ giữa các bà và hai sứ giả từ trời, bao gồm việc các bà đón nhận và loan báo Tin Mừng Phục Sinh.

Bối cảnh (1): Thời gian, không gian và nhân vật

(A) Các bà khám phá ngôi mộ trống (2-3):

(B) Gặp gỡ, đón nhận và loan báo tin mừng Phục Sinh (4-11)

Gặp gỡ (4-5): Hai người đàn ông ăn mặc sáng chói

Đón nhận: Người đã sống lại như đã nói (6-8)

Loan báo (9-10): Cho toàn bộ mười một người và những người còn lại

Đáp trả của các môn đệ (11): Không tin vì cho là chuyện vẩn vơ

(A’) Ông Phêrô kiểm chứng ngôi mộ trống (12)

Một số điểm chú giải

1. Thời gian, không gian và nhân vật

– Sáng sớm tinh sương ngày thứ nhất trong tuần: Trạng ngữ chỉ thời gian được diễn tả một cách tỉ mỉ. Đó là vào buổi sáng, nhưng là buổi sáng sớm tinh sương. Tính từ “βαθέως” (sớm nhất) quyết định mức độ thời gian buổi bình minh. Đó là “sớm nhất”. Điều này có nghĩa là, không còn thời gian nào sớm hơn nữa. Trạng ngữ “vào ngày thứ nhất trong tuần” cũng diễn tả mức độ sớm nhất của một tuần mới. “Ngày thứ nhất trong tuần” nối kết chắt chẽ với ngày Sabát khi mà các bà buộc phải nghỉ theo Luật, đã được nói trước trong trình thuật an táng. “Lúc sớm nhất của bình minh”, kết hợp với “ngày thứ nhất trong tuần” như muốn nhấn mạnh đến sự vội vã của cuộc viếng thăm này. Người ta có cảm giác rằng, những người phụ nữ này không thể chờ đợi thêm một phút giây nào nữa cho hành trình viếng thăm này. Họ háo hức và hết sức vội vã.

– Ngôi mộ: Danh từ “ngôi mộ” với mạo từ xác định (τὸ μνῆμα) nhắc nhớ đến ngôi mộ mà ông Giuse Arimathêa đã đặt xác Đức Giêsu vào (Lc 24, 53) và các bà cũng đã “nhìn xem ngôi mộ và xem xác Người đã được đặt như thế nào” (Lc 24, 55).

– Họ: Họ là những người phụ nữ theo Đức Giêsu từ Galilê, đến tận dưới chân thập giá, và đến lúc Đức Giêsu được đặt vào ngôi mộ. Tên của họ được liệt kê sau đó: “Họ là bà Maria Magđalênê và Gioana và Maria mẹ của ông Giacôbê và những người phụ nữ còn lại” (Lc 24, 10). Đây là cách hành văn gây tò mò cho độc giả, khi tác giả đặt đại từng chung “họ” đi trước phần giới thiệu tên của họ. Khi đọc thấy đại từ “họ”, độc giả sẽ chú ý và thắc mắc rằng “họ là ai đây?”. Sau đó, họ sẽ khám phá ra những nhân vật này vào cuối đoạn văn.

- “Dầu thơm đã được chuẩn bị”: Trong trình thuật về việc an táng Đức Giêsu, tác giả đã cố ý để lại chi tiết “rồi các bà về nhà, chuẩn bị dầu và thuốc thơm. Nhưng ngày Sabát, các bà nghỉ lễ như Luật Truyền” (Lc 23, 56). Trong đoạn này tác giả nói đến “dầu thơm đã được chuẩn bị”. Mọi sự đã được chuẩn bị tươm tất cho cuộc viếng thăm này. Sự chuẩn bị này cho thấy việc an táng Đức Giêsu đã diễn ra trong tình trạng vội vã, không kịp ướp xác. Các bà của Luca đến mộ với mục đích là để ướp xác Chúa. Tác giả Mác-cô cho biết rõ mục đích này của các bà (Mc 16, 1).

2. Tảng đá đã được lăn ra khỏi mộ: Ngày xưa, người Do Thái thường chôn người chết trong một hốc đá và đẩy hốc mộ bằng một tảng đá^[1]. Người giàu sẽ có những hốc đá riêng; người nghèo thường chôn trong một hốc đá tập thể. Hốc đá nơi đặt xác Đức Giêsu rất có thể là huyệt mộ của một người giàu, vì chỉ có một mình xác Đức Giêsu ở đó. Tác giả Máccô cho biết sau khi đặt thi hài Đức Giêsu vào ngôi mộ đã được đục sẵn, họ “lăn tảng đá lấp cửa mộ lại” (Mc 15, 46). Cũng theo tác giả Máccô, các bà đã bảo nhau: “Ai sẽ giúp chúng ta lăn tảng đá ra khỏi cửa mộ?” (Mc 16, 3). Những chi tiết này cho thấy tảng đá đủ lớn và nặng, sức của các bà không thể lăn ra nổi. Vậy mà, tảng đá đã được lăn ra từ thuở nào. Tác giả Mátthêu diễn tả cách ly kỳ hấp dẫn hơn các tác giả khác: “Đất rung chuyển dữ dội. Thiên thần Chúa từ trời xuống, đến lăn tảng đá, rồi ngồi lên trên” (Mt 28, 2). Tác giả Luca chỉ cho biết là tảng đá đã bị lăn ra. Tuy không biết ai lăn, nhưng ông cũng ngụ ý là một tác nhân thần linh.

3. Không tìm thấy: Họ đã tìm thấy tảng đá đã bị lăn ra, nhưng không tìm thấy thân xác Chúa Giêsu. Những chi tiết được mô tả trong trình thuật an táng trước đó cho thấy sự trái ngược. các bà đã nhìn kỹ nơi đã an táng Chúa và hình xem cách thức họ đặt xác của Đức Giêsu vào trong mộ. Tuy vậy, giờ đây, họ lại không thấy gì nữa. Sự việc này được nhắc lại ba lần nữa. Lần thứ nhất là lần kiểm chứng của ông Phêrô (Lc 24, 12). Lần thứ hai và thứ ba là lời kể của hai môn đệ trên đường về Emmaus (Lc 24,23.24). Điều này chứng tỏ rằng dữ liệu “không có xác Đức Giêsu trong mộ” là rất quan trọng. Tác giả Luca thích dùng cách gọi “Chúa Giêsu” (10,1;11,39). Danh hiệu “Chúa” (κύριος) thường được kết hợp với Đấng Phục Sinh trong Kitô giáo sơ khai (1Cr 12, 3; Pl 2, 11). Tác giả lại dùng danh hiệu này trong (Cv 1, 21; 4, 33; 8, 16)^[2].

4. Hai người đàn ông ăn mặc sáng chói: Tác giả Luca không nói là thiên sứ như tác giả Mátthêu, nhưng cách ăn mặc của hai người đàn ông này (ăn mặc sáng chói), cùng với thông điệp mà họ sẽ mặc khải sau đó, cho phép độc giả hiểu thân phận thần linh của hai người này^[3]. Tác giả Máccô nói là có một người thanh niên ngồi bên phải, mặc áo trắng. Có người cho rằng có lẽ vì tác giả Luca muốn bảo đảm tính chứng nhân theo Luật Cựu Ước nên đã thêm vào một người đàn ông nữa để thành hai người^[4]. Tuy nhiên, cách giải thích này không mấy thuyết phục vì tác giả Luca viết cho những người tín hữu gốc dân ngoại. Những dữ liệu liên quan đến Luật Cựu Ước xem ra không được nhấn mạnh lắm.

5. “Tìm người sống giữa những kẻ chết”: Danh từ “người sống” được dùng ở số ít, chỉ Đức Giêsu trong khi danh xưng “những người chết” ở số nhiều diễn tả những xác chết chung chung của nhân loại. Có một sự đối nghịch, khác biệt giữa Đức Giêsu và những xác chết nhân loại. Thân xác của Người dù đã được mai táng như bao Người nhưng đã trỗi dậy. Cái chết của Người là cái chết thật như ông Ladarô (Ga 11), hay như con gái bà goá thành Nain (Lc 7,11-17), nhưng Người đã sống lại. Những người đàn ông lạ đã giải thích cho các bà lý do tại sao xác của Đức Giêsu biến mất và hơn thế nữa, họ mặc khải một mầu nhiệm Phục Sinh^[5]. Câu nói của hai người đàn ông lạ vừa là một câu hỏi, vừa là một lời trách cứ^[6], dẫn đến một lời nhắc nhở sau đó vì các bà đã quên những lời Đức Giêsu dạy^[7]. Động tính từ “đang sống” (τὸν ζῶντα) có thể hiểu là Đức Giêsu là “người sống”, đối lại với “kẻ chết”, hay “người đang sống” đối lại với người “đã chết”.

6. “Người đã sống lại rồi”: Đây là một thông điệp nền tảng, quan trọng nhất không những cho các bà, mà cho cả cộng đoàn các môn đệ và Giáo Hội sơ khai. Đức Giêsu đã chết, xác Người đã được đặt ở đây, nhưng Người không còn ở đây nữa. Người là “người sống” và đang sống. Hai Người đàn ông nhắc nhở các bà về kiến thức rất quan trọng mà các bà đã quên: “Con Người phải chịu nộp vào tay những người tội lỗi và chịu đóng đinh và ngày thứ ba sẽ trỗi dậy” (Lc 24, 6). Cả ba tác giả Tin Mừng Nhất Lãm đều ghi lại việc Đức Giêsu đã dạy cho các môn đệ về mầu nhiệm này đến bốn lần trên đường lên Giêrusalem (Lc 9, 22; Lc 9,43b-45; Lc 17, 25; Lc 18,31-34). Tuy nhiên, trong cả ba lần ấy, các môn đệ đều không hiểu, không muốn đón nhận. Các ông muốn một Đức Giêsu có quyền năng làm phép lạ và là một vị vua toàn thắng giải phóng dân khỏi nô lệ ngoại bang. Chính vì thế, khi nghe nói đến cuộc khổ nạn, các ông liền chán nản, và không muốn nghe. Các ông đã quên đi thông điệp trọng đại. Đó là Tin Mừng về sự Phục Sinh. Trong ba lần dạy dỗ ấy Đức Giêsu không chỉ nói về cuộc khổ nạn và cái chết, nhưng còn nói về một tương lai tươi sáng của sự sống lại và sự sống vĩnh cửu. Trong bối cảnh này, hai người đàn ông lạ nói rằng Đức Giêsu đã nói với những người phụ nữ lúc Người còn ở Galilê. Cả ba tác giả sách Tin Mừng đều cho thấy rằng, mặc khải về mầu nhiệm khổ nạn và Phục Sinh là mặc khải riêng Đức Giêsu dành cho các môn đệ. Tác giả Luca còn nhấn mạnh “Người kéo riêng Nhóm Mười Hai ra và nói với các ông” (Lc 18, 31; Mc 10, 32). Hai người đàn ông lạ mời gọi các bà nhớ lại mặc khải này, và tác giả còn thêm vào “các bà đã nhớ lại lời của Người” (Lc 24, 8). Dựa trên dữ liệu này, có thể nói rằng, các bà đã được chia sẻ mặc khải riêng của nhóm các môn đệ. Qua đó, các bà đã chia sẻ thân phận người môn đệ với họ^[8]. Trên thực tế, dù các bà này không được chọn đích danh làm môn đệ, nhưng những hành động của họ là những hành động của những người môn đệ đích thực. Các bà đã theo Đức Giêsu từ Galilê (Lc 8,1-3) cho đến Giêrusalem (hành trình Bắc-Nam), rồi theo Chúa trong suốt hành trình khổ nạn cho đến dưới chân thập giá; nhìn xem nơi đã mai táng Người; và đi ướp xác Người trong thời gian sớm nhất có thể. Cuối cùng, các bà được đón nhận Tin Mừng Phục Sinh sớm nhất.

---Còn tiếp---

Lm. Jos. Phạm Duy Thạch, SVD
Nguồn: https://josephpham-horizon.blogspot.com/2022/04/long-trong-va-mo-trong.html (Cập nhật ngày 17/04/2025)

[1] “Tombs in the neighborhood of Jerusalem from the first century a.d. have been found fitted with huge circular stone discs that were set in a transverse channel hollowed out of stone, along which the discs would be rolled in front of a rectangular doorway opening on to the tomb proper. As one faced the doorway from the outside, the stone would be rolled from left to right (or vice versa) to open or close the tomb” [J.A. Fitzmyer, The Gospel according to Luke X–XXIV. Introduction, translation, and notes (AnB; New Haven – London 2008) 28A, 1544].

[2] L.T. Johnson, The Gospel of Luke (SP 3; Collegeville 1997) 386-387.

[3] F. Bovon, Luke 3. A Commentary on the Gospel of Luke 19:28–24:53 (ed. H. Koester) (Hermeneia; Minneapolis 2012) 349.

[4] “The duality may have to do with legal adequacy as witness” (J. Nolland, Luke 18:35-24:53 (WBC; Dallas 2002) XXXVc, 1189.

[5] “That “he has been raised” is both proclamation of the Easter message and explanation of the empty tomb” (J. Nolland, Luke 18:35-24:53, 1190).

[6] “You are on the wrong way. You should not look for him “among the dead.” (F. Bovon, Luke 3. A Commentary on the Gospel of Luke 19:28–24:53, 350).

[7] L.T. Johnson, The Gospel of Luke, 387.

[8] “That Luke wants it to be understood here that the women were recipients of the passion predictions underlines the importance of 8:1–3 in Luke’s structuring of his Gospel” (Ibid.).