TUYÊN NGÔN VỀ GIÁO DỤC KITÔ GIÁO (1)

PHAOLÔ GIÁM MỤC
TÔI TỚ CÁC TÔI TỚ THIÊN CHÚA
HỢP NHẤT VỚI CÁC NGHỊ PHỤ CỦA THÁNH CÔNG ĐỒNG
ĐỂ MUÔN ĐỜI GHI NHỚ

 

TUYÊN NGÔN

VỀ GIÁO DỤC KITÔ GIÁO
GRAVISSIMUM EDUCATIONIS

Ngày 28 tháng 10 năm 1965

 

LỜI MỞ ĐẦU

 

Thánh Công Đồng Chung đặc biệt quan tâm đến vai trò vô cùng quan trọng của việc giáo dục trong đời sống con người, và tầm ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của ngành giáo dục đối với sự phát triển của xã hội hiện nay¹. Quả thật, công tác giáo dục thanh thiếu niên cũng như việc giáo dục thường xuyên cho giới trưởng thành, trong hoàn cảnh hiện tại của thời đại chúng ta, trở nên dễ dàng hơn nhưng cũng lại cấp bách hơn. Với ý thức sâu sắc về phẩm giá và trách nhiệm, con người muốn được tham gia ngày càng tích cực vào đời sống xã hội, nhất là trong sinh hoạt kinh tế và chính trị²; những tiến bộ kỳ diệu trong lãnh vực kỹ thuật và nghiên cứu khoa học, những phương tiện truyền thông xã hội tân tiến, đang cống hiến cho con người điều kiện thuận lợi, nhờ có thêm nhiều thời giờ nhàn rỗi, để dễ dàng tiếp cận gia sản văn hoá và tinh thần, đồng thời giúp nhau thêm phong phú nhờ những mối liên hệ mật thiết hơn giữa các cộng đồng cũng như giữa các dân tộc.

Từ đó, khắp nơi đều có những nỗ lực để hoạt động giáo dục ngày càng được phát huy; những quyền căn bản về giáo dục của mọi người, nhất là của trẻ em và cha mẹ, được tuyên bố và công nhận trong nhiều văn kiện chính thức³; trước số lượng học sinh gia tăng nhanh chóng, các trường học được lập thêm khắp nơi với nhiều cải tiến, và những cơ sở giáo dục khác cũng được xây dựng; các phương pháp giáo dục và giảng huấn được triển khai dựa vào những kinh nghiệm mới; đã có những nỗ lực đáng kể nhằm giúp mọi người được hưởng dùng các thiện ích đó, tuy nhiên, hiện vẫn còn rất nhiều trẻ em và thanh thiếu niên chưa có được ngay cả một trình độ học vấn căn bản, và biết bao người khác vẫn chưa được hưởng một nền giáo dục thích đáng, giúp vun đắp chân lý và tình yêu.

Mẹ thánh Giáo Hội, vì muốn chu toàn sứ mệnh đã lãnh nhận từ nơi Đấng sáng lập, là loan truyền mầu nhiệm ơn cứu độ cho mọi người và tái lập mọi sự trong Chúa Kitô, nên đảm nhận trách nhiệm chăm lo cho đời sống toàn diện của con người, kể cả cuộc sống trần thế trong những điều liên quan đến ơn gọi siêu nhiên⁴, và vì thế cũng góp phần vào việc phát triển và mở rộng nền giáo dục. Do đó, Thánh Công Đồng công bố một số nguyên tắc căn bản về giáo dục Kitô giáo, nhất là về nền giáo dục học đường, một Ủy ban đặc biệt sau Công Đồng sẽ giải thích chi tiết những nguyên tắc ấy, và các Hội đồng Giám mục sẽ từ đó thích nghi tuỳ theo hoàn cảnh tại từng địa phương.

1.

Tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giai cấp và tuổi tác, dựa vào phẩm giá của nhân vị, đều có quyền lợi bất khả di nhượng là phải được hưởng một nền giáo dục⁵ có thể đáp ứng cho lý tưởng của mỗi cá nhân⁶, thích hợp với khả năng, phái tính, một nền giáo dục vừa thích nghi với văn hoá và truyền thống dân tộc, vừa mở rộng cộng đồng huynh đệ với các dân tộc khác, để phát huy tiến trình hiệp nhất và hoà bình đích thực trên thế giới. Mục tiêu của nền giáo dục chân chính là đào tạo con người như một nhân vị, hướng đến lý tưởng của bản thân cũng như lợi ích của các cộng đồng mà họ là thành viên và sẽ tham gia phục vụ khi đến tuổi trưởng thành.

Bởi thế, các em thiếu nhi và thanh thiếu niên phải được giúp đỡ, nhờ vào những tiến bộ của các ngành tâm lý học, sư phạm và giáo khoa, để có thể phát triển hài hoà những khả năng thể lý, luân lý và tinh thần, dần dần có được ý thức trách nhiệm đầy đủ hơn, nhờ luôn biết nỗ lực kiện toàn đời sống cá nhân và hướng đến thái độ tự do đích thực, can đảm và kiên trì lướt thắng mọi trở ngại. Phải tích cực và thận trọng giáo dục các em về phái tính tuỳ theo lứa tuổi. Ngoài ra, giới trẻ cần được chuẩn bị thích hợp với đời sống xã hội, để sau khi được hướng dẫn đầy đủ về những kỹ năng sống cần thiết và hữu dụng, các thanh thiếu niên có thể tích cực hội nhập vào những cộng đồng nhân văn, cởi mở khi đối thoại với tha nhân cũng như hăng say hoạt động để góp phần thực hiện công ích.

Tương tự, Thánh Công Đồng cũng tuyên bố rằng, các em thiếu nhi và thanh thiếu niên có quyền được hướng dẫn để biết lượng định những giá trị luân lý với một lương tâm ngay thẳng, biết quý trọng những giá trị ấy với sự gắn bó của chính bản thân, đồng thời biết tin nhận và yêu mến Thiên Chúa cách hoàn hảo hơn. Vì thế Công Đồng tha thiết mời gọi những nhà lãnh đạo các dân tộc hay những ai đang điều hành chương trình giáo dục, hãy quan tâm đúng mức để giới trẻ không bao giờ bị tước mất quyền lợi bất khả xâm phạm ấy. Công Đồng cũng khuyên nhủ những người con của Giáo Hội hãy quảng đại tham gia hoạt động trong mọi lãnh vực giáo dục, đặc biệt với ý hướng mong muốn sớm đem lại những thiện ích của một nền giáo dục và học vấn xứng hợp cho mọi người ở khắp nơi trên toàn thế giới⁷.

2.

Các Kitô hữu, nhờ việc tái sinh bởi nước và Thánh Thần, đã trở nên những tạo vật mới⁸, được gọi là con Thiên Chúa và thật sự là thế, nên có quyền hưởng một nền giáo dục Kitô giáo. Nền giáo dục này không những giúp con người được trưởng thành như vừa trình bày, nhưng chính yếu còn giúp những người đã lãnh bí tích Thánh Tẩy, nhờ được hướng dẫn từng bước trong việc hiểu biết mầu nhiệm cứu rỗi, trở nên những người ngày càng ý thức hơn về hồng ân đức tin đã lãnh nhận; biết thờ phượng Thiên Chúa Cha trong tinh thần và chân lý (x. Ga 4,23) đặc biệt qua việc cử hành phụng vụ, được đào luyện để sống theo con người mới trong công bình và thánh thiện của chân lý (Ep 4,22-24), nhờ vậy họ đạt tới con người hoàn thiện, vươn tới tầm vóc viên mãn của Chúa Kitô (x. Ep 4,13) và góp phần vào việc tăng trưởng của Nhiệm Thể. Hơn nữa, vì ý thức ơn gọi của mình, họ phải học hỏi, hoặc để làm chứng cho niềm hy vọng họ đang có (x. 1 Pr 3,15), hoặc để giúp cải tạo thế giới theo tinh thần Kitô giáo, nhờ đó, những giá trị tự nhiên, khi đã được tiếp nhận trong sự thẩm định toàn vẹn của những người được Chúa Kitô cứu chuộc, sẽ góp phần vào thiện ích của toàn thể xã hội⁹. Vì thế, Thánh Công Đồng muốn nhắc nhở những vị Mục tử của các linh hồn về trọng trách phải vận dụng mọi điều kiện để các tín hữu, nhất là giới trẻ, niềm hy vọng của Giáo Hội, được hưởng nhận nền giáo dục Kitô giáo¹⁰.

3.

Vì là người lưu truyền sự sống cho con cái, nên cha mẹ có bổn phận vô cùng quan trọng là giáo dục những người con trong gia đình, và vì thế họ phải được coi là những nhà giáo dục đầu tiên và chính yếu¹¹. Vai trò giáo dục này quan trọng đến nỗi nếu cha mẹ không làm thì gần như không ai có thể bổ khuyết được. Thật vậy, chính cha mẹ có nhiệm vụ tạo cho gia đình một bầu khí tràn đầy tình yêu cũng như lòng tôn kính đối với Thiên Chúa và tha nhân, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục toàn diện trong đời sống cá nhân và xã hội của con cái. Do đó, gia đình chính là trường học đầu tiên dạy các đức tính xã hội cần thiết cho tất cả các cộng đồng. Nhưng đặc biệt trong gia đình các Kitô hữu, với ân sủng dồi dào và trách nhiệm đã lãnh nhận qua bí tích Hôn Nhân, cha mẹ phải dạy dỗ con cái ngay khi chúng còn trong tuổi ấu thơ, hợp với đức tin đã lãnh nhận qua bí tích Thánh Tẩy, để nhận biết và tôn thờ Thiên Chúa, đồng thời yêu thương mọi người chung quanh; chính tại nơi đây, con trẻ có được kinh nghiệm đầu tiên về một xã hội nhân bản lành mạnh và về Giáo Hội; sau cùng, nhờ gia đình, các em được hướng dẫn để từng bước hội nhập vào cộng đồng nhân loại cũng như cộng đoàn Dân Chúa. Vì thế, cha mẹ phải ý thức sâu xa về tầm quan trọng của một gia đình mang phẩm chất Kitô hữu đích thực đối với đời sống và sự thăng tiến của cả đoàn Dân Thiên Chúa¹².

Nhiệm vụ giáo dục trước tiên thuộc về gia đình, nhưng cũng cần đến sự trợ giúp của toàn thể xã hội. Thật vậy, ngoài những quyền lợi của bậc cha mẹ và những người được trao gửi một phần trách nhiệm giáo dục từ phía cha mẹ, chắc chắn xã hội dân sự cũng có những nghĩa vụ và quyền lợi trong việc tổ chức những hoạt động phục vụ cho công ích thuộc lãnh vực trần thế. Một trong những phận vụ của xã hội dân sự là đẩy mạnh công cuộc giáo dục giới trẻ bằng nhiều phương cách, như bảo vệ và hỗ trợ cho quyền lợi và bổn phận của cha mẹ cũng như của những người đang tham gia công tác giáo dục; theo nguyên tắc hoạt động hỗ trợ, nếu cha mẹ và các đoàn thể khác không có khả năng thực hiện, thì xã hội dân sự, thể theo nguyện vọng của cha mẹ, phải đảm nhận phận vụ tiến hành công cuộc giáo dục; ngoài ra cũng phải thiết lập các trường học và cơ sở dành riêng cho giáo dục theo như công ích đòi hỏi¹³.

Sau cùng, Giáo Hội có trách nhiệm giáo dục với một lý do đặc biệt, không những vì Giáo Hội cũng là một cộng đồng nhân loại, nên phải được thừa nhận là có khả năng giáo dục, nhưng nhất là vì Giáo Hội có nhiệm vụ loan báo cho mọi người con đường cứu rỗi, cũng như thông ban sự sống Chúa Kitô cho các tín hữu, và luôn quan tâm giúp họ đạt tới sự sống viên mãn trong Người¹⁴. Bởi thế, Giáo Hội như người mẹ kiên quyết thực hiện một nền giáo dục để giúp cho đời sống con cái mình được thấm đẫm tinh thần của Chúa Kitô, đồng thời cũng cộng tác với mọi dân tộc để cổ vũ cho việc hoàn thiện hoá con người toàn diện, phục vụ lợi ích của xã hội trần thế và xây dựng một thế giới mang tính nhân bản hơn¹⁵.

4.

Khi thực thi phận vụ giáo dục, Giáo Hội muốn sử dụng tất cả các phương thế thích hợp, nhưng vẫn đặc biệt chú tâm đến những phương thế riêng biệt của mình, trước tiên là chương trình huấn giáo¹⁶ nhằm soi sáng và củng cố đức tin, nuôi dưỡng đời sống theo tinh thần Chúa Kitô, đưa đến việc tham dự cách ý thức và tích cực vào mầu nhiệm phụng vụ¹⁷, khuyến khích hoạt động tông đồ. Giáo Hội cũng đặc biệt quan tâm tìm cách làm cho tinh thần Kitô giáo thấm nhập và nâng cao những cách thức hỗ trợ giáo dục khác thuộc gia sản chung của nhân loại và đang góp phần đáng kể vào việc vun đắp tinh thần và đào luyện con người, như các phương tiện truyền thông xã hội¹⁸, các tổ chức giúp rèn luyện tinh thần và sức khỏe thể lý, các phong trào thanh thiếu niên và nhất là các trường học.

5.

Trong tất cả các phương tiện giáo dục, học đường giữ một vai trò quan trọng đặc biệt¹⁹, với sứ mạng chăm lo cho việc phát triển liên tục các năng lực tinh thần, nâng cao khả năng phán đoán ngay thẳng, dẫn vào gia sản văn hoá được tích luỹ từ bao thế hệ trước, phát huy nhận thức về các giá trị, chuẩn bị đời sống nghề nghiệp, khuyến khích sự hiểu biết lẫn nhau bằng cách tạo lập mối liên hệ bạn bè giữa các học sinh dù có cá tính hay hoàn cảnh sống khác biệt nhau; hơn nữa, học đường còn trở nên như điểm trung tâm, nơi mà gia đình, giáo viên, những đoàn hội mang nhiều dạng thức khác nhau với mục đích phát huy đời sống văn hoá, công dân và tôn giáo, cả xã hội dân sự cũng như toàn thể cộng đồng nhân loại phải tham gia hoạt động và góp phần phát triển.

Như thế, quả thật là cao đẹp nhưng cũng thật nặng nề thiên chức của tất cả những ai đang giúp các bậc cha mẹ chu toàn nhiệm vụ và thay thế cộng đồng nhân loại nhận lãnh trọng trách giáo dục nơi học đường; thiên chức này đòi phải có những phẩm chất đặc biệt về trí tuệ và tâm hồn, được chuẩn bị thật kỹ lưỡng, với thái độ sẵn sàng canh tân và thích nghi không ngừng.

6.

Nhiệm vụ và quyền lợi đầu tiên bất khả di nhượng của cha mẹ là giáo dục con cái, nên họ phải được thực sự tự do trong việc chọn lựa trường học. Do đó, với trách nhiệm bảo vệ và bênh vực quyền tự do của công dân, chính quyền phải quan tâm thực thi nguyên tắc phân bố công bình để phân chia những ngân khoản tài trợ chung sao cho cha mẹ có thể được thực sự tự do lựa chọn trường học cho con cái theo lương tâm²⁰.

Ngoài ra, chính quyền còn có bổn phận lo liệu cho mọi công dân được tham dự thực sự vào các hoạt động văn hoá, được chuẩn bị thích đáng để có thể thi hành các nghĩa vụ và quyền lợi công dân. Bởi thế, chính quyền phải bảo đảm cho trẻ em quyền được hưởng một nền giáo dục học đường thích hợp, phải quan tâm đến khả năng làm việc và trình độ học thức của các giáo viên, phải chăm sóc sức khỏe của học sinh, và cách chung phải phát triển toàn diện sinh hoạt học đường, trong khi vẫn luôn chú ý đến nguyên tắc hoạt động hỗ trợ, và do đó, mọi hình thức độc quyền trong lãnh vực học vấn đều trái nghịch với quyền tự nhiên của con người, cản trở sự phát triển và phổ biến văn hoá, làm tan loãng bầu khí thuận hoà giữa các công dân, và đi ngược lại chủ trương đa nguyên hiện đang thịnh hành tại nhiều xã hội²¹.

Vì thế, Thánh Công Đồng khuyến khích các Kitô hữu hãy tự nguyện tham gia hỗ trợ các hoạt động, hoặc để khám phá những phương pháp giáo dục thích hợp và đường hướng tổ chức các học trình, hoặc để đào tạo các giáo viên có khả năng giáo dục thanh thiếu niên cách đúng đắn, và, đặc biệt qua các hội phụ huynh học sinh, liên tục trợ giúp các sinh hoạt học đường, nhất là việc thực hiện chương trình giáo dục luân lý²².

7.

Hơn nữa, vì ý thức sâu xa trọng trách chăm lo giáo dục tất cả các con cái mình về phương diện luân lý và tôn giáo, Giáo Hội còn phải hiện diện với lòng ưu ái và sự trợ giúp đặc biệt dành cho đoàn con khá đông đang được đào luyện trong các trường không công giáo; sự hiện diện ấy được thể hiện qua chứng từ đời sống của các giáo viên và ban giám hiệu, qua hoạt động tông đồ trong khối học sinh²³, và nhất là qua tác vụ giảng dạy giáo lý của các linh mục và giáo dân, nhờ những phương pháp phù hợp với lứa tuổi và hoàn cảnh của các em, kết hợp với sự hỗ trợ về tu đức theo những sáng kiến thích hợp tuỳ hoàn cảnh và thời gian cho phép.

Về phần các bậc cha mẹ, hãy luôn nhớ đến bổn phận phải tạo mọi điều kiện thuận lợi, và nếu cần, phải đòi hỏi cho con cái được hưởng những trợ giúp thiêng liêng ấy, để luôn thăng tiến nhờ nền giáo dục Kitô giáo được kết hợp đồng bộ với giáo dục học đường. Vì thế, Giáo Hội tán dương những cơ quan cũng như các đoàn thể dân sự, theo chủ trương đa nguyên trong xã hội hiện nay và vì chú tâm đến quyền tự do tôn giáo, đang giúp các gia đình đòi hỏi cho việc giáo dục con cái nơi học đường được phù hợp với các nguyên tắc luân lý và tôn giáo riêng của gia đình²⁴.

8.

Giáo Hội hiện diện đặc biệt trong lãnh vực học đường qua cơ chế tư thục công giáo. Thật ra trường công giáo cũng theo đuổi những mục tiêu văn hoá và giáo dục nhân bản cho thanh thiếu niên không kém gì các trường khác. Tuy nhiên, trường công giáo còn muốn tạo cho môi trường học đường một bầu khí sống động, thấm đẫm tinh thần tự do và bác ái của Tin Mừng, giúp thanh thiếu niên phát triển nhân cách, đồng thời làm phát triển con người mới đã được hình thành khi lãnh nhận bí tích Thánh Tẩy, và cuối cùng hướng nền văn hoá chung của nhân loại vào việc loan truyền ơn cứu rỗi, giúp các học sinh dần dần nhận thức về thế giới, cuộc đời và con người dưới ánh sáng đức tin²⁵. Như vậy, qua thái độ cởi mở thích ứng với những tiến bộ của con người ngày nay, trường công giáo dạy cho học sinh biết hoạt động hữu hiệu cho thiện ích của xã hội trần thế, và chuẩn bị cho các em biết phục vụ để mở rộng Nước Chúa, nhờ đó, bằng đời sống gương mẫu và tinh thần tông đồ, các em trở nên như men cứu rỗi giữa cộng đồng nhân loại.

Như thế, trường công giáo giữ một vai trò quan trọng đối với thực trạng cuộc sống chúng ta hiện nay, vì đang góp phần đáng kể vào việc chu toàn sứ mạng của Dân Thiên Chúa và hỗ trợ nhiều cho cuộc đối thoại giữa Giáo Hội và cộng đồng nhân loại hướng đến thiện ích cho cả đôi bên. Vì thế, một lần nữa, Thánh Công Đồng tuyên bố Giáo Hội có quyền thành lập và điều hành các trường học thuộc các cấp các ngành, như Huấn Quyền đã từng xác nhận qua nhiều văn kiện trước đây²⁶, đồng thời cũng nhắc lại rằng việc thực thi quyền lợi ấy sẽ đóng góp rất nhiều cho việc thăng tiến tự do lương tâm, bảo vệ những quyền lợi của cha mẹ cũng như giúp cho nền văn hoá được luôn phát triển.

Tuy nhiên, các nhà giáo nên nhớ rằng họ là những nhân vật chính giúp cho trường công giáo thực hiện được những mục tiêu và dự án của mình²⁷. Vì thế, họ phải được chuẩn bị thật chu đáo để lãnh hội những khoa học đạo đời, được chứng thực bằng các văn bằng tương xứng, và có được nhiều kiến thức sư phạm phù hợp với những khám phá tiến bộ của thời đại. Các giáo viên, khi liên kết với các bạn đồng nghiệp cũng như với các học sinh trong tình bác ái, và được thấm nhuần tinh thần tông đồ, sẽ làm chứng cho vị Tôn sư duy nhất là Chúa Kitô bằng cả cuộc sống và lời giảng dạy. Mong rằng các thầy cô biết luôn cộng tác với nhau, nhất là với các bậc phụ huynh; trong suốt tiến trình giáo dục, hãy biết cùng nhau quan tâm đúng mức đến sự khác biệt và ơn gọi riêng do Chúa Quan Phòng đặt định cho từng phái tính nam nữ, trong gia đình cũng như ngoài xã hội; hãy chú tâm khuyến khích học sinh biết tự mình làm việc, và cả khi đã hoàn tất học trình, hãy tiếp tục đồng hành với các em bằng lời khuyên bảo, với tình thân hữu và qua các hiệp hội chuyên ngành được thành lập theo đúng tinh thần của Giáo Hội. Thánh Công Đồng cũng tuyên bố rằng phận vụ các giáo viên đang thi hành chính là một hoạt động tông đồ đích thực, rất thích hợp và cần thiết cho thời đại chúng ta, đồng thời là một phục vụ chính đáng cho xã hội. Công Đồng cũng nhắc nhở các phụ huynh công giáo nên tin tưởng gửi con em vào các trường công giáo, nếu điều kiện thời gian và nơi chốn cho phép, đồng thời phải tuỳ khả năng nâng đỡ và hợp tác với nhà trường để mưu cầu lợi ích cho con em mình²⁸.

--- Còn tiếp ---

------------------------------------------------------------

[1] Trong số nhiều văn kiện giải thích tầm quan trọng của việc giáo dục, trước hết, x. BÊNÊĐICTÔ XV, Tông thư Communes Litteras, 10.4.1919: AAS 11 (1919), tr. 172; PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 49-86; PIÔ XII, Huấn từ cho nhóm trẻ A.C.I., 20.4.1946: Discorsi e Radiomessaggi VIII, tr. 53-57; PIÔ XII, Huấn từ cho giới gia trưởng nước Pháp, 18.9.1951: Discorsi e Radiomessaggi XIII, tr. 241-245; GIOAN XXIII, Sứ điệp kỷ niệm 30 năm ban hành Thông điệp Divini illius Magistri, 30.12.1959: AAS 52 (1960), tr. 57-59; PHAOLÔ VI, Huấn từ cho các hội viên F.I.D.A.E. (Federazione Istituti Dipendenti dall'Autorità Ecclesiastica), 30.12.1963: Encicliche e Discorsi di S.S. Paolo VI, I, Roma 1964, tr. 601-603. Cũng nên xem Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, bộ I, Antepr„paratoria, quyển III, tr. 363-364, 370-371, 373-374.

[2] x. GIOAN XXIII, Thông điệp Mater et Magistra, 15.5.1961: AAS 53 (1961), tr. 413, 415-417, 424; Thông điệp Pacem in Terris, 11.4.1963: AAS 55 (1963), tr. 278t.

[3] x. Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền do Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc biểu quyết ngày 10.12.1948 và xem Déclaration des droits de l'enfant, 20.11.1959; Protocole additionnel à la convention de sauvegarde des droits de l'homme et des libertés fondamentales, Paris, 20.3.1952; về Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền, x. GIOAN XXIII, Thông điệp Pacem in Terris, 11.4.1963: AAS 55 (1963), tr. 295t.

[4] x. GIOAN XXIII, Thông điệp Mater et Magistra, 15.5.1961: AAS 53 (1961), tr. 402; CĐ VATICANÔ II, Hiến chế tín lý về Giáo Hội Lumen Gentium, 17.

[5] PIÔ XII, Sứ điệp truyền thanh, 24.12.1942: AAS 35 (1943), tr. 12, 19; GIOAN XXIII, Thông điệp Pacem in Terris, 11.4.1963: AAS 55 (1963), tr. 259t. Và xem những Tuyên ngôn nhân quyền ở ghi chú 3.

[6] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 50t.

[7] x. GIOAN XXIII, Thông điệp Mater et Magistra, 15.5.1961: AAS 53 (1961), tr. 441t.

[8] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 83.

[9] x. CĐ VATICANÔ II, Hiến chế tín lý về Giáo Hội Lumen Gentium, 36.

[10] x. CĐ VATICANÔ II, Sắc lệnh về Nhiệm vụ mục tử của các Giám mục trong Giáo Hội Christus Dominus, 12-14.

[11] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 59t. Thông điệp Mit brennender Sorge, 14.3.1937: AAS 29 (1937), tr. 164t.; PIÔ XII, Huấn từ cho Đại hội toàn quốc lần đầu tiên của Hiệp Hội Công Giáo các giáo chức Ý (A.I.M.C.), 8.9.1946: Discorsi e radiomessaggi VIII, tr. 218.

[12] x. CĐ VATICANÔ II, Hiến chế tín lý về Giáo Hội Lumen Gentium, 11, 35.

[13] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 63t.; PIÔ XII, Sứ điệp truyền thanh, 1.6.1941: AAS 33 (1941), tr. 200; Huấn từ cho Đại hội toàn quốc lần đầu tiên của Hiệp Hội Công Giáo các giáo chức Ý, 8.9.1946: Discorsi e Radiomessaggi VIII, tr. 218; Về nguyên tắc đồng trách nhiệm, x. GIOAN XXIII, Thông điệp Pacem in Terris, 11.4.1963: AAS 55 (1963), tr. 294.

[14] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 53t., 56t.; Thông điệp Non abbiamo bisogno, 29.6.1931: AAS 23 (1931), tr. 311t.; PIÔ XII, Thư của Quốc Vụ Khanh gởi cho Tuần lễ xã hội Ý lần thứ XXVIII, 20.9.1955: L'Osservatore Romano, 29.9.1955.

[15] Giáo Hội biểu dương các nhà cầm quyền dân sự địa phương, quốc gia và quốc tế, với ý thức về những nhu cầu khẩn thiết của thời đại ngày nay, đã nỗ lực giúp tất cả các dân tộc tham gia trọn vẹn hơn vào việc giáo dục và phát triển văn hoá nhân loại; x. PHAOLÔ VI, Diễn văn trước Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc, 4.10.1965: AAS 57, 1965, tr. 877-885; L’Osservatore Romano, 6.10.1965.

[16] x. PIÔ XI, Tự sắc Orbem Catholicum, 29.6.1923: AAS 15 (1923), tr. 327-329; Sắc lệnh Provido Sane, 12.1.1935: AAS 27 (1935), tr. 145-152; CĐ VATICANÔ II, Sắc lệnh về Nhiệm vụ mục tử của các Giám mục trong Giáo Hội Chirstus Dominus, 13 và 14.

[17] x. CĐ VATICANÔ II, Hiến chế về Phụng vụ thánh Sacrosanctum Concilium, 14.

[18] x. CĐ VATICANÔ II, Sắc lệnh về Các phương tiện truyền thông xã hội Inter Mirifica, 13 và 14.

[19] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 76; PIÔ XII, Huấn từ cho Hiệp hội Giáo chức Công giáo Bavaria, 31.12.1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, tr. 746.

[20] x. CĐ GIÁO TỈNH CINCINNATI III, năm 1861: Collectio Lacensis III, cột 1240, c/d; PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 60, 63t.

[21] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 63; Thông điệp Non abbiamo bisogno, 29.6.1963: AAS 23 (1931), tr. 305; PIÔ XII, Thư của Quốc vụ khanh gởi cho tuần lễ xã hội lần thứ XVIII tại Ý, 20.9.1955: L'Osservatore Romano, 29.9.1955; PHAOLÔ VI, Huấn từ cho Hiệp hội Công nhân Kitô hữu Ý (A.C.L.I.), 6.10.1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, tr. 230.

[22] x. GIOAN XXIII, Sứ điệp dịp kỷ niệm 30 năm ban hành Thông điệp Divini illius Magistri, 30.12.1959: AAS 52 (1960), tr. 57.

[23] Giáo Hội rất quý trọng hoạt động tông đồ do các giáo sư và học sinh công giáo có thể thực hiện trong lãnh vực học đường.

[24] x. PIÔ XII, Huấn từ cho Hiệp hội Giáo chức Công giáo Bavaria, 31.12.1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, tr. 745t.

[25] x. CĐ GIÁO TỈNH WESTMONASTERY I, năm 1852: Collectio Lacensis III, cột 1334, a/b; PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 77t.; PIÔ XII, Huấn từ cho Hiệp hội Giáo chức Công giáo Bavaria, 31.12.1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, tr. 746; PHAOLÔ VI, Huấn từ cho các hội viên F.I.D.A.E. (Federazione Istituti Dipendenti dall'Autorità Ecclesiastica), 30.12.1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, tr. 602t.

[26] x. Đặc biệt các tài liệu trong ghi chú 1; hơn nữa, quyền lợi này của Giáo Hội đã được nhiều Công Đồng giáo tỉnh, cũng như những tuyên ngôn mới nhất được nhiều Hội đồng Giám mục công bố.

[27] x. PIÔ XI, Thông điệp Divini illius Magistri, 31.12.1929: AAS 22 (1930), tr. 80tt.; PIÔ XII, Huấn từ cho Hiệp hội Giáo chức Công giáo Trung học Ý (U.C.I.I.M.), 5.1.1954: Discorsi e Radiomessaggi XV, tr. 551-556; GIOAN XXIII, Huấn từ cho Đại hội Hiệp hội Giáo chức Công giáo Ý (A.I.M.C.) lần VI, ngày 5.9.1959: Discorsi, Messaggi, Colloqui, I, Roma 1960, tr. 427-431.

[28] x. PIÔ XII, Huấn từ cho Hiệp hội Giáo chức Công giáo Trung học Ý (U.C.I.I.M.), 5.1.1954, Discorsi e Radiomessaggi XV, tr. 555.